O Ribeiro: un viño con pasado e moito futuro

 

PREGON DA FEIRA DO VIÑO DO RIBEIRO 2016

O pasado vendes, 29 de abril, tiven a honra de pronunciar en Ribadavia o pregón da 53 edición da Feira do Viño do Ribeiro. Estas foron as miñas palabras:

Unha feira é sobre todo unha festa. Pero unha feira do viño é tamén a culminación dun ciclo que remata na súa boa comercialización, en colocar o viño na mesa do consumidor, que é o traballo máis difícil.

A feira é a posta de largo duns viños que teñen que triunfar por méritos propios tanto no branco mantel dun restaurante con estrelas, no humilde fogar dun bebedor con criterio, como na barra dun bar ou na cata dunha publicación especializada.

Autoridades, bodegueiros, cooperativistas, traballadores da vide, visitantes, queridos amigos e amigas, amantes todos do bo viño. Hoxe nos reunimos aquí na 53 edición da Feira do Ribeiro para celebrar e, sobre todo gozar, da excelencia dun viño milenario que se renova cada ano. A colleita do 2015 está hoxe de gala para demostrarlle ao mundo que o Ribeiro non vive de rendas, que somos unha realidade vinícola en constante evolución.

O Ribeiro, amigos, non puido ter mellor nome. Como o Bordeaux, de orixe e historia tan paralela, o Ribeiro é o nome do viño e é o nome da terra. Da terra, na que se cultivan as cepas e onde se elabora dende hai centos de anos, un dos caldos máis gloriosos do Atlántico.

Pasamos épocas de esplendor e de gloria, conquistando mercados nacionais e internacionais, pero tamén, por demasiado tempo, descendemos aos infernos do díos Baco, con pragas que arruinaron as nosas vides, con penurias que por décadas expulsaron do Ribeiro a numerosa poboación, con comercializacións fraudulentas que prexudicaron o noso prestixio, con vales anegados e perdidos en aras dun falso progreso, con loitas sociais pola mellora da distribución das terras e das condicións de vida.

Aínda son moitos os problemas, pero o peor semella que xa pasou. Grazas ao soporte técnico de modernas institucións, investigadores e científicos e ao traballo dos viticultores, recuperamos a esencia das nosas vides de sempre: Estamos comezando a facelo ben, pero non nos durmamos, porque os nosos caldos aínda poden dar moito de si neste imparable proceso de renacemento que vive o Ribeiro. A idade de ouro do Ribeiro aínda está por chegar.

Os viños son consecuencia dun clima e dunha terra, do meridiano e o paralelo no que estamos situados, da altitude e a edafoloxía, pero tamén dunha vella tradición que evoluciona constantemente.

O fado galego de María do Ceo

María do Ceo presentou este venres en Santiago o seu último traballo, un disco dobre con 28 cancións titulado ‘De Portugal a Galicia’. Fíxoo nun acto celebrado no hotel Araguaney, no que participou o presidente da Real Academia Galega, Xesús Alonso Montero, o decano da facultade de Ciencias de Comunicación, Xosé Ramón Pousa, o director de Galiciapress, Antón Alonso e o presentador da TVG Xosé Manuel Piñeiro.

María do Ceo é de nacemento portuguesa, pero Galicia ten sido sempre a súa terra. Neste novo disco, o duodécimo da súa carreira, o carácter transnacional da súa música queda máis de manifesto que nunca. Con 14 cancións en portugués e outras 14 en galego, María do Ceo “une de novo dúas partes dunha nazón natural separada pola política”, como recordou o director de Galiciapress Antón Alonso na presentación.

Na mesma idea incidiu o decano da facultade de Ciencias da Comunicación, Xosé Ramón Pousa, que afirmou que neste disco María “une coa súa canción dous mundos tan próximos como lonxanos”, recordando que se houbera máis discos como este “a reactivación da industria cultural en Galicia tería moito mellor pronóstico”.

O presidente da Real Academia Galega Xesús Alonso Montero, pola súa banda, recoñeceu que levaba moitos anos sendo un “propagandista” da obra de María do Ceo, que rematou de encandilalo nun recital privado ao que asistiu no mes de Xaneiro. Gabou á cantante por ser quén de adaptar ao seu adorado Curros Enríquez e pola súa labor como representante da lingua galega no mundo, afirmando que “o que María do Ceo fai por levar fóra algúns dos nosos mellores poemas é algo que non se pode pagar con diñeiro”.

O presentador da TVG, Xosé Manuel Piñeiro, amigo de María do Ceo dende hai moitos anos, agradeceulle á cantante a posibilidade de colaborar neste disco, no que canta con ela ‘Quen puidera namorala’, asegurando que era un luxo acompañar a “unha das mellores voces deste país”.

Pouco lle quedou por decir a María do Ceo despois de tantas verbas amables sobre a súa música. A cantante limitouse a a agradecer o traballo de todos os artistas e colaboradores que fixeron posible este novo disco, antes de pasar a expresarse da mellor forma posible: a través da súa música.

Ata aquí a información de Galiciapress.es

“Gandaron”: A idealización do pasado celta do Ribeiro

PRESENTACIÓN DA NOVELA CELTISTA DE ELADIO RODRÍGUEZ.

Libreiría “Couceiro” 18 xaneiro de 2016-01-20

Bieito Ledo, Xosé Ramon Pousa, Xesús Alonso Montero e Eladio Rodríguez

O autor presentou este martes en Santiago a súa primeira novela, unha mestura do rico imaxinario da sociedade tradicional galega coa propia imaxinación do autor. No acto estiveron presentes o presidente da RAG, Xesús Alonso Montero, e o decano da facultade de Ciencias da Comunicación, Xosé Ramón Pousa. 

Eladio Rodríguez Fernández recoñece estar “interesado por moitas cousas, pero sobretodo por Galicia”. Un interese que se converte en admiración e que se atopa no xerme da súa primeira novela, que foi presentada este martes na mítica libraría Couceiro de Santiago, nun acto que contou co presidente da RAG, Xesús Alonso Montero, e co decano da facultade de Ciencias da Comunicación, Xosé Ramón Pousa.

A obra ‘Gandarón ou o gran falo megalítico de Pena Corneira’ é unha mestura do rico imaxinario da sociedade tradicional galega coa propia imaxinación do autor,unha historia sorprendente que pode chegar a inaugurar un novo xénero dentro da literatura galega.

Gandarón e Martiño, xunto aos grandes xefes dos castros, e coa axuda inestimábel da Excel. Becha Usía, tentarán opoñerse aos desexos de destrución e cobiza dos invasores das terras do Avea. Estes invasores non son outros que os romanos, ansiosos con facerse co maravilloso viño do Ribeiro, cuxa orixe mítica é situada polo autor nesta novela. 

Unha historia de resistencia que responde á vontade de retorno do autor, que reivindicou na presentación do seu libro a cultura galega das 30.000 aldeas. Asegura que “hai que escapar das cidades, volver á cultura das aldeas. Ahí está a verdadeira vida, a liberdade de poder observar todos os días como sae e se pon o sol”.

Desa vontade de retorno, unida á fascincación do autor polo propio megalito de Pena Corneira, nace unha obra que xa se ten gañado a admiración de pesos pesados do mundo da cultura galega.

O director da Real Academia Galega, Xesús Alonso Montero foi o encargado de redactar o prólogo da obra, dándolle prioridade sobre outras tarefas que tiña pendentes. Admite que sufriu un intento de suborno por parte do escritor, que lle levou unha caixa do seu coñecido viño “Tarabelo”.

Pero Alonso Montero reivindica que non é fácil de subornar, se escribiu o prólogo é porque se rendiu á calidade dunha obra que segundo as súas propias verbas “pode anunciar a aparición dun xénero que non é exactamente o tipo de literatura imaxinativa que facía Cunqueiro ou que fixo no seu día Daniel Cortezón naquela novela que se titulaba “Nas covas do rei centolo”, pero que non é allea naturalmente a este modo narrativo”

Na mesma liña expresouse o decano da facultade de Ciencias da Comunicación de Santiago, Xosé Ramón Pousa, que falou dun libro “sorprendente, cheo de imaxinación, entre o realismo máxico e a veces o surrealismo”, que ademais conta “cun galego resoante, excelente, cheo de voces evocadoras dun pasado xa perdido”

Estas foron as niñas palabras no acto:

 

“Eladio Rodríguez Fernández é un home polifacético e prolífico en moitos aspectos técnicos, -construtor, enólogo- e tamén artísticos, músico e poeta. El leva anos elaborando un dos mellores viños do Ribeiro, para o que fan falla habilididades técnicas pero tamén artísticas.

Eladio e eu compartimos bisavó, Darío Pousa Nogueiras, un músico que dirixiu a comezos do século XX a escisión conservadora da Lira de Ribadavia. Non era un grande mérito nunha vila de pouco máis de mil habitantes, a fins do XIX, na que chegou a haber tres bandas de música en simultáneo. Eladio e eu compartimos moitas historias e lendas froito da tradición popular, algunhas das cales inspiran pasaxes do libro que hoxe presentamos.

O que poucos saben é que as cepas que orixinan os seus viños: a treixadura, o loureiro, caíño, sousón, brancellao… medran sobre un dos máis grandes e antigos castros do Ribeiro, de aí que o seu viño branco se denomine Torques do Castro. Efectivamente, nese inmenso castro, recostado cara o poñente, teñen aflorado ao longo dos séculos, mesmo no traballo cotidian de cavar as viñas, todo tipo de restos dunha vella civilización, en forma de cachos de cerámica, pedras traballadas, moedas, elementos de ferro corroídos polos séculos e mesmo obxectos de ouro que alimentaron todo tipo de lendas populares, incluída, por suposto, a existencia dos mouros que viven baixo terra e afloran en circunstancias especiais e sempre misteriosas.

Estou por dicir que os viños de Eladio aliméntanse dos tesouros que aínda se ocultan baixo as raiceiras desa viña máxica implantada sobre un castro aínda por escavar. Quizais iso explique o éxito deses caldos nos que un catador experimentado palpa matices históricos somatizados polas videiras . Pero o que si é seguro é que a viña do castro xustifica a paixón de Eladio polo celtismo e a elaboración diste relato que agora presentamos e unha consecuencia. “Gandarón ou o gran falo megalítico de pena Corneira”, polo interese que hoxe esperta o celtismo, abre un filón na narrativa de creación galega, contribuíndo á construción dun imaxinario colectivo que a sociedade demanda, aínda que a ciencia non o poida acreditar. Unha ciencia histórica dividida entre quen afianza a presenza dos celtas en Galicia e os negacionistas que descartan radicalmente ese orixe do pobo que habitaba estas terras antes da chegada dos romanos.

A base de bo viño e de traballar na viña do castro é posible que Eladio conectase telúricamente cos “mouros” que alí viven e recibise información privilexiada de cómo era a intensa vida que alí había antes da chegada dos romanos. Eu fun de neno a esa viña e meu pai, seguro que para que non enredase, dicíame: “Cala neno e escoita por se falan os mouros…”. A pesar de calar, parar de brincar e tremer de medo por se falaban, nunca escoitei nada. Pero digo eu, que algún día falarían.

O mito do Celtismo, levantado polo romanticismo do Rexurdemento a finais do século XIX –principalmente por Murgía e Vicetto-, é un movemento europeo, festivo, reconstrucionista e pagan, vivo dende finais do XIX, como dicía, pero solo visible dende a década dos 70 do século XX en que estoupa como un movemento internacional histórico, literario e musical. Tendencialmente, o celtismo retoma a primitiva festa celta, practicada na antiga zona xeográfica da Galia, Irlanda e o noroeste da península ibérica, antes da expansión do cristianismo. Como reflicte o libro de Eladio, trátase dun sistema relixioso panteísta, animista e politeísta que ten influenciado movementos contemporáneos como a Filosofía da Nova Era e a denominada Wicca, que afectou en particular á droctina druidista, unha das ramas celtistas de maior auxe.

Non é nada novo. A historia do celtismo comezou no século XVIII, concretamente en 1781 coa fundación anglosaxona da Antiga Orde dos Druídas, unha organización secreta e iniciática que establece e reinventa o que a ciencia non puido demostrar. A tendencia é que poucos entre os celtistas modernos consideran demasiado importante o legado coa vella tradición do paganismo celta. A maioría druidista recoñece de feito a necesidade dunha innovación e dun desenrolo da tradición celta en harmonía co contexto da sociedade moderna. Semella normal, pois, que Galicia, que por tradición, música e estética está nesa órbita, entra de cheo neste movemento fondamente europeo, e, consecuentemente, coma fixo no mundo da música, traslade á súa creación artística unha estética europea tan vixente e potente. Ogallá, no seo da literatura galega, este xénero literario tire da audiencia xuvenil que tan apartada está da literatura clásica.

Amigos. Estamos ante un libro sorprendente, cheo de imaxinación. Entre o realismo máxico e o surrealismo. Unha narración que rompe co tempo e co espazo, saltando etapas históricas e trasladando no tempo dun lado para outro a personaxes actuais como Zeca Alfonso, María do Ceo e a Cristina Pato, pero que está cheo de valores. A narración de Eladio Rodríguez trasládanos a un mundo suxestivo. E faino cun galego resoante, excelente, cheo de voces evocadoras dun pasado xa perdido. Os nomes dos lugares, das fontes, dos ríos e dos montes, reflicten a rica toponimia do Ribeiro. Os nomes das cousas e das xentes devólvenos a ese punto dos alcumes, anterior á chegada dos apelidos.

Non sei si Eladio terá meditado en como este libro lle pode cambiar a vida. Pero si, como parece, o libro triúnfa pode ter efectos secundarios de gran trascendencia e altamente preocupantes. O primeiro: Pode reactivar a política do patrimonio cultural e mover a algún político a retomar a abandonada tarefa de investigar sobre o pasado do país dos cinco mil castros. Isto acabaría na expropiación e escavación da viña do castro de Beade. Seguro que sería estupendo para Galicia, pero un desastre para Eladio e, sobre todo, para a enoloxía que perdería dous grandes viños. O segundo, máis probable, e tamén nefasto para o viño: é que o triunfo o leve –a Eladio- a dedicarse plenamente á tarefa de escribir e deixe definitivamente a viticultura.

Como amigo, e como parente, coido que nada debe nubrar o pensamento dos que queremos probar novas colleitas da viña do Castro da Forxa na novela, e que, como foi posible ata o de agora, Eladio poida avanzar na súa saga céltica que está chea de beleza e potencial. Como diría Cunqueiro: Estou seguro que a maior parte do que se conta en Gandarón non foi así, pero como non temos fontes que nos digan o contrario, qué bonito sería que tivese sido como o narra Eladio Rodríguez. Que o disfruten. Tanto a novela como o viño

Moitas grazas”

Sao Paulo: Da rebeldía da “pixaçao” ao grafitti artístico

Sao Paulo é unha capital inmensa. Autos, ruido, contaminación…,pero tamén moita beleza, na arquitectura, en museos punteiros, como o M.A.S.P.. Nas mesmas rúas cheas de música e color, nas que os grafiteiros deixan a pegada dunha arte popular que reviste a pobreza e a miseria de creatividad, reivindicativa e lúdica a un tempo. Estamos na concentración máis grande de lusofalantes. En lugares así, notamos a forza do noso idioma e valoramos aínda máis o caudal que levamos dentro. O Museo da Lingua Portuguesa, ubicado na estación da Luz, é unha lección didáctica, un lugar que todo galego debería visitar para comprender o legado inmaterial dun proceso cultural que ten a Galicia como xermen. Visto con perspectiva, coa experiencia de 30 anos de políticas de “normalización” a medio gas, é unhá mágoa que o galego se manteña na escrita tan distanciado do seu tronco común.

O “Congreso de Comunicación,Cultura e Midia Sociais Ibercom 2015” ao que estés días asistimos unha ducia de investigadores galegos, serviu para compartir preocupacións comúns sobre os problemas e as oportunidades dos medios nunha etapa de ruptura de paradigmas como a actual, pero, tamén para vivir unha vez máis Sao Paulo. No meu caso particular, interesarme e contemplar o fenómeno do grafiti como unha arte popular, un medio de comunicación aberto que se sirve das paredes e transforma a realidade cotidiana nun escenario artístico que valoriza a cidade. Da igual ondee un mire. Arriba, abaixo  ao lados… A nosa vista dou con algún dos milleiros de grandes debuxos que invaden as rúas dos barrios altos, baixos e medios. Sao Paulo é a capital mundial do grafiti.

Para quen viaxe a Sao Paulo hai duas correntes grafiteiras claramente diferenciadas. Dun lado están os pinta paredes que arriscan a s súas vidas e enchen de textos indescifrables, con tipoloxía propia, as paredes máis inaccesibles dos edificios e dos muros: Son grandes pintadas tipográficas en negro, a ducias de metros do chan, que coroan ou enchen de arriba abaixo as fachadas dos rañaceos. E a “pixaçao”, un movimento nacido contra a dictadura militar que gobernou Brasil nos anos 70. Do outro lado, están os artistas populares que, con maior ou menor realismo, reinterpretan sobre as paredes escenas da vida cotidiana, en moitos casos cunha gran carga de crítica social.

A “Pixaçao”

Edificio con pixaçao

A “pixação” é unha actividade clandestina que non deixa a ninguén indiferente, ou se está a favor ou en contra. Distínguese por dúas características: por unha banda, utiliza unha tipografía única e, por outra parte, está realizada en zonas imposibles de execución perigosa. Os seus autores, de clase humilde e marxinal, son xeralmente anónimos, ainda que artistas hoxe coñecidos como Francísco Rodríguez da Silva “Nunca” proceden dese mundo. A estética da “fixação”, especialmente a súa tipografía, ten influenciado moito o deseño gráfico brasileiro, chegando a estar presente na propia camisola da selección nacional de fútbol.

Os “pixadores” agrupanse en “crews” que rivalizan por chegar aos sitios máis recónditos e inaccesibles ou en encher o maior número de espazos coa súa firma. Buscan en cornisas superiores ou fachadas os espazos máis cobizados para os seus “pixos”. Non respetan monumentos históricos, edificios singulares, nin lugares protexidos. Reafirmase contra a norma e mostrar a súa clandestinidade provocadora forma parte da sua filosofía.

O grafiti, arte da rúa 

   

Un neno negro chora de fame ante un prato de comida onde solo hai un balón de fútbol. O grafiti, que deu a volta ao mundo, foi pintado nas paredes dunha escola no barrio de Pompeia, na zona Oeste de Sao Paulo, nas vísperas do Mundial de Brasil. O seu autor, Paulo Ito, saltou á fama tras 14 anos pintando as paredes maís humildes da cidade, con estampas de tremenda beleza pero que golpean directamente no corazón de quen as mira. “é unha boa oportunidade de expoñer os problemas para o  resto do mundo e, quén sabe, incomodar á nosa apática clase política”, comentou o artista ao xornal ‘O Estado’ de Sao Paulo.

Ito reforzou co seu debuxo o malestar dun país pola inversión que supuxo o Mundial de Futbol e as olimpiadas de 2016 en contraste coa pobreza das clases máis humildes. A arte urbana dos grafiteiros, o realismo fantático e o seu colorido anulan a sensación de que Sao Paulo é unha cidade gris. Na Avenida Cruceiro do Sul, na zona norte da capital, un grupo de artistas pintou 66 paneis creando o primeiro Museo Aberto de Arte Urban de Sao Paolo (MAAU). A arte accesible, sin entrada, á vista de todos,

“El vino y la cultura del vino en el Camino de Santiago”

Texto da intervención de Xosé Ramón Pousa no Congreso de los Diputados, convidado pola “Asociación Parlamentaria por la Cultura de la viña y el vino” co patrocinio da Federación Española del Vino. O acto tuvo lugar na Sala Clara Campoamor do Congreso o 11 de marzo de 2015.

Porta da Igresia de Santiago (Ribadavia)

En primer lugar quiero agradecer al Congreso de los Diputados la invitación a poder hablar en este importante foro, especialmente a la diputada gallega Marta González y al diputado navarro José-Cruz Pérez Lapazarán. Muchas gracias a todos por compartir estos momentos. El vino y el Camino de Santiago, son dos de mis pasiones que se superponen y complementan perfectamente.

Procedo de una familia que a lo largo de generaciones no ha hecho más que cultivar, producir y comercializar con vino del Ribeiro. En este sentido, soy el primer desertor de esta larga y documentada tradición y lo he lamentado en muchas ocasiones. Creo que mi reconciliación con la cultura del vino es, de algún modo, una forma de pagar esta equivocación. Formno parte de la Irmandade dos Viños de Galicia y desde hace 20 años hago todo cuanto puedo para elevar el nivel de nuestros caldos.

Como periodista, el director de mi diario, Juan Ramón Díaz, me lanzó, en la primavera de 1981, el reto de recorrer el Camino de Santiago desde San Jean de Pie de Port y publicar un libro-guía para cubrir el vacío que existía en aquel momento sobre un fenómeno ciertamente minoritario. Aquel pirmer libro se reeditó varias veces y luego vinieron otros para distintas editoriales. Quizás la publicación, en 1993, de una colección de fascículos, editada por Taller de Editores y distribuida simultáneamente por 17 periódicos españoles a lo largo de 24 semanas, supuso para mi el mayor esfuerzo de estudio sobre la ruta jacobea y la saturación personal sobre una temática que había pasado a ser un fenómeno de masas.

Cuando escribí sobre el camino traté de dar respuesta a los problemas de alimentación, bebida y hospedaje que históricamente habían tenido los peregrinos a Compostela, estudiando los pocos pero grandes relatos de peregrinos que nos han quedado en más de mil años de historia de esta importante ruta medieval por la que han penetrado y en la que se han desarrollado los principales elementos de la cultura occidental: desde la arquitectura en todos sus estilos, a la música, la épica y la lírica medieval, pasando, desde luego, por la cultura del vino que hoy nos ocupa. El cultivo de la vid es consustancial a la cultura judía, se desarrolla en la cultura griega y se acrecienta en la romana. Su papel absolutamente relevante en la conformación del pensamiento cristiano y en la propia liturgia eclesiástica le han dado al vino una proyección histórica de más de tres mil años de la que somos herederos. La vid para vegetar y dar fruto en buenas condiciones necesita un clima templado como el que se da en las grandes franjas comprendidas entre los 30 y 50º de latitud norte y entre los 30 y 40º de latitud sur. El Camino de Santiago se encuentra en lo mejor de esa zona climática del vino, atravesando a lo largo de las cuatro grandes vías francesas las mejores zonas de producción, al igual que ocurre en España, donde pasa por 8 de las grandes zonas vinícolas del país.

Si el Camino de Santiago es una de las grandes construcciones de la civilización cristiana y cruza -como vimos- una zona geográfica idónea para el cultivo de la vid, no es de extrañar que el vino ocupe un lugar de preferencia en su historia. Aunque está claro que el vino llegó a la península ibérica antes que los romanos, fueron los romanos quienes impulsaron su cultivo y, más adelante, las órdenes religiosas las que incrementaron las superficies de cultivo, mejoraron las técnicas de vinificación e introdujeron nuevas variedades.

Las ordenes Benedictina y Cisterciense, los artífices de la infraestructura de apoyo al peregrino en el Camino Francés, son los auténticos creadores del mapa vinícola de la península ibérica, el mayor en extensión del mundo, donde actualmente proliferan además de las castas comunes a Europa, 301 variedades de cepa autóctonas, de las que 28 son exclusivas de Galicia, como acaba de poner de manifiesto una investigación en la que participaron 25 centros de Enología española y un total de 70 especialistas, utilizando las técnicas más modernas de determinación de ADN que, en un futuro muy próximo, nos permitirán descubrir el origen de la vid y la razón de la explosión varietal que hace de España un paraiso de la diversidad vinícola.

A lo largo de la Edad Media, el vino se configura como uno de los componentes básicos de la alimentación y su consumo, como analiza la doctora Rodrigo Estevan, constituye una realidad cotidiana generalizada en todos los niveles sociales sin apenas excepciones por razón de edad, sexo, o condición vital, laboral o económica. Las fuentes literarias, ya sean archivísticas, literarias iconográficas o arqueológicas, permiten no solo contrastar la presencia de este alimento sino también analizar la creciente atención que su producción y consumo generó en el marco de las sociedades feudales del Occidente europeo en ámbitos tan diversos como los de las políticas económicas, las políticas sociales, los tratados de salud o los tratados morales.

Las consideraciones nutricionales colocan al vino en el plano del alimento y sustento necesario para el mantenimiento vital. A diferencia de lo que sucede con la cerveza o con la sidra, la atención y el interés que suscita el vino en las normativas y políticas de los poderes del Occidente europeo revela que este producto no tiene la consideración de una simple bebida sino que constituye un alimento imprescindible, un pilar básico, junto con el pan y la miel, de la dieta medieval. La misma que consumían los peregrinos a Compostela.

En el imaginario cristiano medieval, el vino ocupa un lugar muy relevante al ser uno de sus símbolos más fuertes presente en la liturgia. La institución del vino como alimento en la última cena lo convirtió en alimento no solo del cuerpo sino también del alma. En los hospitales medievales regentados por la orden de Cluni y por los caballeros hospitalarios de la Orden de San Juan de Jerusalen, cada enfermo recibía diariamente en condición de “alimento” una dósis equivalente a un cuartillo de vino, aproximadamente medio litro. Conozco la documentación del Hospital Real de Santiago, creado por los Reyes Católicos y que, desde 1501 hasta finales del siglo XIX, otorgaba a los peregrinos y enfermos en general esta misma dieta vinícola. La selección, adquisición y distribución de este vino, blanco y del Ribeiro, adquirido en los territorios de la encomienda de Beade, estaba regulada y fijaba claramente sus características para evitar malas prácticas.

COMPOSTELA PRECISA RECUPERAR , PROTEXER E ABRIR AO PÚBLICO OS PEQUENOS XARDÍNS MONUMENTAIS, SEGUN RICARDO VARELA

“Existen pequenos xardíns en Compostela que deberían ser Bens de Intres Cultural para garantir a súa conservación e visibilidade”, afirmou onte nos “Luns do Ateneo” o arquitecto Ricardo Varela, estudoso da arquitectura da paisaxe, nunha interesante percorrido histórico polos pequenos xardíns da cidade. Ricardo Varela lamentou a perda para a cidade, na década dos cincuenta, por unha operación especulativa, do xardín do Pazo de Bendaña, sobre a Rúa Nova e a calexa de Entrerúas, rodeado por un peche barroco que nada ten que ver coa cafetería e co supermecado que actualmente ocupan o vello recinto, do que mostrou os planos orixinais. Na mesma Rúa Nova existe, pechado ao público, incluso visualmente, o xardín do Pazo de Santa Cruz, coñecido como do Servicio Doméstico, que merecía unha mellor conservación e visibilidade para o público.
O conferenciante, falou con detalle dunha ducia de pequenos xardíns urbanos ou situados na contorna de Compostela, estudando a súa arquitectura, as fontes e a vexetación e valorando o carácter extraordinario dalgúns deles, como os xardíns dos pazo de San Lorenzo, do Pazo de Ortigueira, en Vedra, ou do Pazo de Amarante, na Almáciga, antiga sede do Pazo de Xustiza.
Como exemplo de xardín-fortaleza, con orixe no século XVI, Varela mostrou os planos e as características arquitectónicas do xardín do Pazo Arzobispal, entre as rúas de San Francísco e a Praza da Azabachería, do que a cidadanía solo percibe o impresionante muro de peche do recinto arzobispal. Como elemento curioso, Ricardo Varela mostrou imaxes descoñecidas da chamada “Torre da Vela”, sobre o claustro da catedral, concibida na súa base como un pequeno xardín sobre a Praza do Obradoiro e a rúa do Franco.
Na súa intervención, o conferenciante mencionou a “lamentable” intervención efectuada na Finca do Espiño, asegurando que aínda que a construción que preside o recinto é do século XIX, o xardín é plenamente barroco e quedou destrozado por una intervención pouco respetuosa coa súa historia e sen volta atrás. No amplo coloquio establecido co público, a Alameda compostelana, que non era o tema da conferencia, saíu reiteradamente. Varela Fernández foi moi crítico co estado no que se atopa, incluido actuacións nefastas que están degradando o parque, como son o peche con madeira e aceiro do estanque dos patos, maís propia dunha granxa que dun parque, ou a pouca respetuoso actuación da nova catefería que implicará a morte lenta de árbores centenarias.

Siro López: “O humor defínemos como pobo”

“O humor nace co Quixote de Cervantes”, afirmou onte nos “Luns do Ateneo” o caricaturista e escritor Siro López, un dos máis prolíficos debuxantes do xornalismo galego, quen coincide plenamente co criterio establecido por Celestino Fernández de la Vega no seu ensaio “O segredo do humor”, publicado fai cincuenta anos e que pasa por ser unha das grandes achegas do pensador lugués. Fernández de la Vega establece tres formas diferenciadas de humor: Comicidade, sátira e humorismo. Na primeira modalidade o autor provoca a risa do receptor, na satira fai rir a conta de alguén a quen vitimiza e, no humorismo o autor, solidarizase coa vítima.
Siro López sitúa o humor galego entre a satira de Vicente Risco e humorismo humanista de Castelao, asegurando que Galicia foi e segue a ser a gran canteira do humorismo español, tanto a nivel literario como no humorismo gráfico. Siro, ademáis dos casos de Castelao e Risco, fixo referencia a Cunqueiro e Silvio Santiago, citando tamén as grandes achegas literarias de Wenceslao Fernández Florez, Julio Camba ou Valle Inclán. Con respecto ao humor gráfico, o conferenciante situou o seu nacemento na obra de Cao Luaces, un mozo lugués que despoís de traballar na fábrica de Sargadelos emigra a Bos Aires e convertese no máis destacado caricaturista arxentino do século XIX. A su influencia a través da prensa chega a un neno emigrado na Pampa, Alfonso R. Castelao, que co tempo sería o gran debuxante galego.
Siro López citou a máis dunha ducia de debuxantes, caricaturistas e ilustradores galegos de nova xeración que aseguran o bo nivel do humorismo galego, pero por encima de todo, referiuse, con moitos exemplos que levantaron a gargallada do numeroso público asistente, ao código humorístico da sociedade galega, especialmente á retranca, que nos define como pobo, e que non sempre se decodifica axeitadamente, provocando certa incomprensión exterior.

96 dos 608 galegos republicanos presos morreron no Forte de San Cristóbal (Navarra)

O ATENEO ABRE UNHA EXPOSICION EN FONSECA SOBRE A HISTORIA DO PENAL MAIS DURO DO FRANQUISMO

“O Forte de San Cristóbal debería figurar dentro dos lugares protexidos pola UNESCO para a recuperación da Memoria, como o campo de exterminio de Auschwitz ou Robben Island, a cadea na que Mandela pasou 27 anos”, afirmou o historiador navarro, Koldo Pla Larramendi, principal estudioso da historia do penal franquista no que morreron máis de 700 presos políticos do franquismo, entre eles 96 galegos.  A intervención do historiador tivo lugar o pasado luns no acto inaugural da exposición “Que aflore o soterrado: O Forte de San Cristóbal na memoria” que dende onte e ata o 2 de marza estará aberta no Pazo de Fonseca. O rector da Universidade de Santiago, Juan Viaño, e o presidente do Ateneo de Santiago, Salvador García Bodaño, representantes da dúas entidades patrocinadoras da exposición en Compostela, valoraron moi positivamente o esforzo de investigación que hai detrás da mostra, impulsada pola Sociedade Científica Aranzadi, a Asociación Txinparta e a Universidade de País Vasco.

Máis dun centenar de personas, incluidos varios familiares dos 608 galegos detidos no forte, asistiron ao acto inaugural, seguido dunha conferencia no propio Salón Noble de Fonseca, na que Koldo Pla relatou a historia do penal máis paradigmático do franquismo que utilizou unha fortaleza militar na que conviviron maís de 4.000 presos republicanos. Casi 800 deles protagonizaron en  maio de1938 a fuga máis importante da historia do franquismo, co resultado de 220 mortos,  abatidos no monte, entre eles 55 galegos.

O “cementerio das botellas”, no que repousan 131 presos mortos pola tuberculosis, soterrados cunha botella entre as pernas, é un dos aspectos máis chamativos da exposición e conta con una sobrecolledora instalación do levantamento dun cadáver. A mostra está integrada por 35 paneis informativos e unha pantalla de proxección na que, cada día, ás 6 da tarde proxectarase un documental de 1 hora de duración sobre a fuga.

Pódense visionar a conferencia de Koldop Pla e os documentais sobre o Forte de San Cristóbal na web do Ateneo

http://www.ateneodesantiago.org

“A Pirenaica marcou o contrapunto á información oficial da radio do franquismo”, segundo Armand Balsebre

Armand Balsebre no Ateneo de Santiago

Armand Balsebre, catedrático da Universidade Autónoma de Barcelona e un dos principais investigadores da radio en España, falou onte no Ateneo de Santiago sobre os “Noventa anos de Radio en España”, asegurando que un producto nacido para complacer os gustos das élites sociais, pronto se convertiu nun medio de gran impacto popular. A resistencia das clases acomodadas a pagar pola escoita e a incorporación da publicidade como mecanismo de financiación, son a xuicio deste investigador as claves dun fenómeno social, que eclosiona na República e que continúa durante o franquismo, como un arma de forte carga ideológica en mans do réximen, pero tamén con productos de calidade que levantaron o interés da audiencia. Balsabre fixo un repaso polas figuras dos pioneiros da radio en España, centrados na radio espectáculo e no desenrolo dos xéneros dramáticos, entre os anos 40 e 70, ata a radio das estrelas, un ciclo que remata con figuras como Luís del Olmo, Iñaki Gabilondo ou José María García, que xurden coa recuperación da información na radio.

As aportacións de Balsebre ao estudio da linguaxe radiofónica e, particularmente, da Historia da Radio en España, convérteno nun dos mellores coñecedores do medio radiofónico en España, con unha amplia bibliografía publicada por Cátedra que son referencia internacional para o estudio do medio.  Destaca particularmente o seu último libro sobre “Las cartas de la Pirenaica”, un estudio de 600 páxinas sobre as 15.500 cartas dos ouvintes de Radio España Internacional, atopados nos arquivos do PCE. O traballo, feito en colaboración coa súa muller, a historiadora e xornalista, Rosario Fontova, leva vendidos catro edicións nos últimos seis meses.

Para Balsebre, “Radio Pirenaica”, pese as interferencias xeneradas intencionadamente polo bloqueo franquista, chegou a ter unha audiencia equivalente a todo o sistema radiofónico oficial, xenerando un clima de participación da audiencia inusual. O investigador detívose en analizar o perfil campesiño e obreiro da audiencia, destacando o seu papel activo como fonte informativa dunha radio orgánica e moi polítizada que, pese a todo, tiña credibilidade na audiencia.

Balsebre centrouse de forma especial no contido das 200 cartas enviados por ouvintes galegos a Radio Pirenaica entre as que figuran varias             misivas do último guerrilleiro galego, José Castro Veiga “O Piloto”, abatido en Chantada en 1965, incluida unha última carta que pode considerarse o seu testamento político. A ilustración da portada do libro e todo un símbolo sobre a importancia da radio: recolle a imaxe tomada por Virxilio Vieitez a Dorotea de Cará, unha galega abrazada ao seu aparato de radio, que contrata ao fotógrafo para que o seu fillo constate na emigraciónmn americanao bo uso dado aos cartos recibidos.

Na longa dictadura franquista, Radio España Independiente, máis coñecida como a Pirenaica, recibiu por escrito milleiros de testimuñas estremecedoras dos vencidos que, ordenadas, agrupadas e seleccionadas polos autores, representa a queixa brutal dios represalias do franquismo. A sea vez reforza o carácter da radio como medio de comunicación internacional capaz de superar as barreiras físicas impostas polas dictaduras e impactar na audiencia, sobre todo cando as súas mensaxes cobren o valeiro dunha radio oficial sin información, como a que marco a historia de España desde 1939 a 1977.

A intervención, apoiada en imaxes e sonidos inéditos ata o momento, sobre da radio da súa primeira época, consecuencia do recente descubremento en Barcelona dun fondo de grabacións en disco de pedra, estudiado e digitalizado polo conferenciante. O acto contou cun animado coloquio no que sairon a relucir circunstancias históricas da chegada da radio a Galcia e anécdotas representativas dunha época marcada polo sonido da radio. Un medio cargado de futuro pese a crisis de ideas e contidos, marcada polo momento histórico que vivimos.

 

O “Manuscrito Guerra”, fundamental para a música barroca, é un dos tesouros ocultos de Compostela

“O Manuscrito Guerra é un dos tesouros ocultos máis valiosos da ciade de Santiago”, afirmou onte nos “Luns do Ateneo” o musicólogo Manuel Vilas. O documento atópase na Biblioteca Xeral da Universidade de Santiago de Compostela e un dos máis importantes manuscritos musicales, funamental para coñecer a música laica barroca. Manuel Vila, arpista santiagués de brilante traxectoria internacional, impulsor do certamen “Vía Stellae” que xa leva nove edicións, foi presentado polo ateneista José Luís Fernández e por Pilar Sampedro.

O “Manuscrito Guerra” toma este nome por estar copiado por José Miguel de Guerra (1646–1722), copista de la Real Capilla de Carlos II dende 1677 hasta pouco despois de 1680. Este importante documento ofrecenos unha fonte fundamental e de capital importancia para o coñecemento da música vocal profana española da segunda metade do século XVII.

Segundo Manuel Vilas, esta colección de tonadas foi descuberta fai poucos anos por Álvaro Torrente e Pablo Rodríguez, musicólogos que publicarían en 1998 un magnífico artículo no “Journal of the Musical Association” donde fan un profundo estudio do seu contido. Está este manuscrito formado por 111 folios que conteñen 100 pezas anónimas, todas elas para voz solista e acompañamento continuo, excepto dúas pezas a dúas voces.

O copista omiteu o nome dos seus autores; sen embargo, algunhas destas pezas aparecen noutros manuscritos onde sí consta o nome do autor.

Polo tanto, cotexando estas outras fontes, podense atribuir algunhas destas pezas a Juan Hidalgo, José Marín, Juan de Navas, Cristóbal Galán, Juan Del Vado e Matías Ruiz, o que significa decir que este manuscrito é unha antoloxía das mellores obras compostas polos músicos máis renombrados de España na segunda metade do século XVII.

O manuscrito da USC carece de data e dedicatoria, o que dificulta a sua datación; sen embargo, no primeiro folio podemos leer: “Joseph Myguel de Gerrª . Escriptor de la R. Capillª de su majestad escrivio este libro“, o cal indica claramente que foi copiado nos anos nos que José Miguel de Guerra exerceu o seu oficio como copista musical para a Capela Real.

O texto inclue pezas da zarzuela “Los celos hacen estrellas”, estrenada o 22 de Diciembre de 1672, e un par de obras do por enton xoven arpista Juan de Navas, cuxa carreira empezóu a florecer despóis da morte en 1685 de Juan Hidalgo, tamén arpista e maestro da Capela Real dende 1645; esto fai supoñer que o manuscrito poido ser copiado en torno a 1680.

Resulta curioso que este manuscrito aparecera en Santiago de Compostela. Sabese que en 1692 José Miguel de Guerra viaxou durante tres meses por varias cidades del norte de España, incluida Santiago. Non sabemos nada sobre o motivo de estos viaxes e da sua estancia en Compostela, pero é probable que poido traer o manuscrito consigo. En todo caso, o manuscrito foi legado á Universidade de Santiago de Compostela en 1880 por un tal Miguel Marín Arén, do que case nada se sabe e que probablemente procedía do desarmonizado mosteiro de San Martiño Pinario en Santiago.

“O noso manuscrito é pulcro, coidado, fermosamente copiado e con un papel de moi alta calidade, ademáis de utilizar pergamino nalgúns dos seus folios”, afirmou o conferenciante quen, ademáis, traballa na grabación de 6 CD coa interpretación documento.